فصل پنجم : در معرفت کشتزار به تخصیص - Page 03
خیار
و به استرآباد علی الخصوص و دیگر جای رسم است که خیار بادرنگ(خیار سبز) به تیر ماه نیز بکارند و از پاییزی خوشتر و بهتر آید(نزهت نامه علایی). و در آنچه در اوایل که تخم خیار کشته باشند آن را آب ندهند به موجبی که در باب خربزه یاد کرده آمد. تا وقتی که برودت هوا کم شود همان حکم دارد. چون خواهند که زود برسانند کاسه از سرگین ساخته بر سر آن نهند همان حکم دارد. لیکن خیار را احتیاج به زبل بسیار نباشد یا زمین آن شور مزه باشد مثل خربزه(آثار و احیاء).
شیرین شدن
و اگر(تخم او) در انگبین نهند، شیرین مزه گردد(نزهت نامه علایی). و اگر تخم او در عسل آغاز و پس بکارند، خیار شیرین تر آید(فرخ نامه). و اگر(تخم خیار را) در عسل نهند، و آنگه بکارند، قثای(خیار) او شیرین بود(عجایب قزوینی). و اگر تخم او(خیار) را در میان شیر و عسل نقوع(خیس کردن) کنند و بکارند خیار شیرین و خوش طعم شود(نفائس الفنون).
دفع آفت
و اگر خواهند که دود در وی نیفتد، چیزی از نانخواه با شحم وی بکارند(عجایب قزوینی).
زود رسیدن
صاحب الفلاحه گوید، اگر خواهند خیار زود برسد، تخم او را در طقاری بکارند. و از آفتاب بیرون تا غروب آفتاب باشد. و اگر باران باشد، بر باران عرض کنند. ... چون زمستان به آخر رسد، به زمین نقل کنند. آنچه از زمین بروید، چیزی از ورقها، بالای آن بگیرند. که آن خیار آورد پیش از آنکه خیارها برسد(عجایب قزوینی).
بزرگ شدن بر
اگر تخم او(خیار) با شکوفه بنهند بر بزرگ آرد و بسیار(نزهت نامه علایی).
اگر خواهی که خیار دراز گردد، بنزدیکی آن کاسه ای یا تغاری پر آب بنه. چنانکه مقدار چهار پنج انگشت میانه دارد. چون خیار سوی آب یازد، دیگر باره لختی دورتر برند که همچنین می افزاید. و هر کجا خشکی بیند بکاهد و این نگاه باید داشتن(نزهت نامه علایی).
اگر خواهند کی دراز گردد، کاسه پر آب پیش وی بنهند تا آب را می بیند و خود را به آن می کشد و چون خشکی بیند کاهد(عجایب طوسی).
و اگر خواهند که خیار بغایت دراز شود ظرفی را که سرش فراخ باشد پر آب کنند و بنزدیک خیار چنانکه میان او و میان خیار چهار انگشت باشد بنهند و چندان که خیار نزدیک میشود دورتر میبرند تا بغایت دراز شود(نفائس الفنون).
ثمره بسیار
و اگر خواهند که بیشتر از همه نو باوه خیار بیاورند تخم او را در دیماه در آنیه(ظرف) خزف(سفال) بزرگ بکارند و هر گاه که آفتاب گرم شود بیرون می آورند و چون آفتاب فرو می رود به جای گرم نقل میکنند و بر عادت آب میدهد و نگاه میدارند تا زمستان بگذارند. بعد از آن زمینی از برای او مهیا کنند و آنجا بکارند بزودی بزرگ شود و ثمره دهد(نفائس الفنون).
و اگر تخم او را معکوس بنهند ثمره بسیار دهد (نفائس الفنون).
نقش بر خیار
صاحب الفلاحه گوید، که اگر قثا خواهند که بر صورت حیوانات یا بر شکلی از اشکال مثلث یا مربع یا مخمس باشد، قالبی بستانند. و آن قثار را در آن قاب نهند. آنکه هنوز کوچک باشد، و قالب را بر آن سخت ببندند. چنانکه هوا در میان آن نرود. چون قثا بزرگ شود، آن قاب را گیرد بر شکل قالب بود(عجایب قزوینی).